KINH TẾ CHIA SẺ (THE SHARING ECONOMY)

The sharing economy – một thuật ngữ kinh tế mới và đầy hấp dẫn đối với tôi. Nó là gì? Tương lai của nó ra sao? Bạn và tôi có sắp là thành phần của nó hay không? Tại Việt Nam, nó có triển vọng phát triển không?

Câu chuyện kinh tế chia sẻ đến từ trang facebook của tôi. “Này Linh, cho tao mượn cuốn Quản trị ngân hàng của Peter Rose” – một tin nhắn facebook từ người bạn đang học cao học. Tôi trả lời “Bạn của tôi ơi, không có bữa ăn trưa nào là miễn phí nhé!”. “Vậy, mày cho tao thuê đi, tao sẽ trả cho mình ly cà phê.” – bạn tôi trả lời. Thế đấy, tôi có cho mượn không các bạn? Chắc chắn rồi, tôi đã cho bạn mượn với một ly cà phê và thời gian hoàn trả cộng với cam kết giữ sách. Bất chợt ngồi nghĩ, ohm, mình đã tạo ra một khoản lợi nhuận – là ly cà phê từ cuốn sách mình đã mua nhưng tạm thời chưa sử dụng tới. Liệu đây có thật sự là một công việc kinh doanh? Tôi cũng chẳng biết tên gọi của nó như thế nào là hợp lý?

      Đến một hôm, chuyên trang kinh tế tài chính VTV1 dẫn dắt nội dung để nêu một thuật ngữ đang “trỗi dậy” ở nhiều nền kinh tế phát triển – the sharing economy. Trong đó, phác thảo sơ về định nghĩa, cũng như cách thức vận hành của kinh tế chia sẻ; ngoài ra,  có đề cập một bài viết trên Forbes (Mỹ), cho rằng, quy mô doanh thu của nền kinh tế chia sẻ đã lên đến 3.5 tỷ USD năm 2013 và tốc độ tăng trưởng mỗi năm hơn 25%. Những con số đầy mà lực không loại trừ một ai.

Trầm ngâm một chút, tôi nghĩ, “nếu những cuốn sách đang nằm trên giá nhà tôi, tạm thời chưa sử dụng đến (nằm im thì sách trở nên vô dụng, vậy hãy cho nó hữu dụng bằng cách chia sẻ cho nhưng người đang cần), tôi có thể cho thuê chúng với một mức giá nào đó. Kênh thiết lập là friend trên facebook của tôi và thanh toán trực tuyến thông qua internetbanking hoặc đưa tiền thuê trực tiếp. Khả thi hay không khả thi?”. Sự trăn trở đã cho tôi quyết tâm tìm hiểu the sharing economy là gì?

Nếu bạn gõ cụm từ “kinh tế chia sẻ” trên google.com.vn thì chỉ lượm lặt đúng 2 bài viết liên quan đến nó. Cũng cụm từ này trên Youtube.com thì thật đáng thương hơn, với kết quả là những clip Chia sẻ yêu thương, chia sẻ hôn nhân gia đình, chia sẻ bí quyết… Điều này chứng tỏ, thuật ngữ kinh tế chia sẻ quá xa lạ trong nhận thức của người Việt Nam. Nhưng nền kinh tế chia sẻ đã hình thành ở Việt Nam chưa? Câu trả lời là có và chúng ta sẽ tìm hiểu kỹ hơn ở phần tiếp theo. Còn nếu bạn gõ “the sharing econmy” vào google thì 79 triệu kết quả liên quan trong 0.28 giây, vào youtube có đến 98 ngàn video liên quan.

Kinh tế chia sẻ (the sharing economy) là gì?

“Kinh tế chia sẻ là một hệ sinh thái (ecosystem) kinh tế xã hội (socio – economic) được xây dựng xung quanh sự chia sẻ tài sản của con người. Nó bao gồm việc tạo ra sự chia sẻ sản xuất, phân phối, thương mại và tiêu thụ hàng hóa – dịch vụ của những cá nhân và tổ chức khác nhau” – theo wikipedia[1]

Cắt nghĩa đơn giản, tôi là người đang có tài sản, anh là người đang cần tài sản đó trong một thời gian, nên chúng ta có thể chia sẻ với nhau. Tài sản ở đây là bất cứ cái gì và khi được trao đổi trên thị trường “kinh tế chia sẻ” thì được gọi là hàng hóa - dịch vụ. Sự trao đổi ở đây là quá trình kết nối từ người tiêu dùng đến người tiêu dùng (P2P), doanh nghiệp đến người tiêu dùng (B2P), doanh nghiệp đến doanh nghiệp (B2B).

Cấp độ của kinh tế chia sẻ - theo suy nghĩ của tôi.

-         Cấp độ đơn giản. Bạn đang đứng đợi một ai đó trên chiếc xe yêu quý của bạn, bỗng dưng có người hỏi “anh ơi, chở giúp tôi ra trường đại học ngân hàng được không? Bao nhiêu tui trả đủ.”. Bạn thầm nghĩ “uhm, cũng đang rảnh, chở kiếm ít tiền”. Vậy là bạn đã dấn thân vô kinh tế chia sẻ rồi. Tất nhiên, cấp độ đơn giản và không phải lúc nào bạn cũng có dịp chia sẻ để kiếm thêm chút đỉnh.

-         Cấp độ thứ nhất. Bạn có một mạng xã hội với rất nhiều friends và bạn đang muốn tận dụng những tài sản mà hiện chưa sử dụng tới để sinh lời. Hãy kết nối với friends, họ sẽ giúp bạn tìm ra thị trường cho những tài sản đó.

-         Cấp độ thứ hai – nền kinh tế chia sẻ thực sự hình thành. Lấy ví dụ công ty Airnb: “Airbnb nổi tiếng vì mô hình có thể tạo nên đột phá ở lĩnh vực khách sạn và du lịch của mình. Thông qua Airbnb, bạn có thể thuê được phòng trọ tại hơn 34,000 thành phố thuộc 192 quốc gia trên thế giới. Ý tưởng cơ bản của dịch vụ này là cho phép người chủ ngôi nhà có thể đăng tin cho thuê những căn phòng không sử dụng đến trong ngôi nhà của mình cho các khách du lịch ở trọ. Chủ nhà bỗng trở thành một “chủ khách sạn mini”, còn những vị khách du lịch nào muốn tiết kiệm chi phí hoặc đã chán ở trong những khách sạn nhiều sao có thể thử cảm giác ở chung với người dân bản địa. Nhờ ý tưởng đó, Airbnb đã trở thành một trang web tổng hợp và đánh giá khách sạn, phòng trọ rất có uy tín. Tốc độ tăng trưởng của Airbnb rất chóng mặt, sau 6 năm thành lập, công ty này đã được định giá ở mức 10 tỷ USD”[2]. Các công ty dạng như Airbnb, Uber…hoạt động dựa trên sự chia sẻ tài sản giữa người dùng với nhau.  Người có nhu cầu đi lại, tìm chỗ ở, thuê tài sản, ăn uống… sẽ tìm trên mạng lưới do công ty cung cấp một người khác đang có xe, có phòng phù hợp, tài sản cho thuê, đồ ăn tự nấu… và muốn chia sẻ, cho thuê hoặc bán. Công ty đứng giữa kết nối hai người sẽ thu một khoản nhỏ chi phí nếu hai bên giao dịch thành công với nhau. Điểm lợi với người muốn sử dụng dịch vụ là họ sẽ có thêm rất nhiều lựa chọn phong phú, và thường sẽ phải trả chi phí thấp hơn so với dịch vụ của công ty cho thuê ô tô, khách sạn chuyên nghiệp. Còn người cho thuê tài sản của mình có thể tăng thêm thu nhập từ những tài sản ít hoặc không sử dụng tới. Do việc làm mờ đi tính tư hữu và sử dụng tài sản chung như vậy cho nên kinh tế chia sẻ còn có một tên gọi khác đó là “kinh tế cộng tác” (collaborative economy).[3]

Sự phát triển không ngừng[4]

Theo tờ The Economist, cũng vào năm 2013, chỉ trong một đêm có đến 40.000 người thuê chỗ ở từ một dịch vụ cung ứng 250.000 phòng tại 34.000 thành phố ở 192 nước, và họ thanh toán tất tần tật qua mạng. Điều đáng nói là những căn phòng hay chỗ ngủ này không phải do một chuỗi khách sạn nào đó cung cấp, mà do các cá nhân. Những người cần thuê và chủ cho thuê được “mai mối” nhờ Airbnb - một công ty có trụ sở tại San Francisco (Mỹ).

Từ khi Airbnb được thành lập vào năm 2008 cho đến đầu năm 2013 đã có hơn 4 triệu người sử dụng dịch vụ của công ty này, trong đó, chỉ riêng năm 2012 đã có 2,5 triệu người dùng. The Economistcho đây là một ví dụ điển hình về mô hình kinh tế chia sẻ mới mẻ và khổng lồ.

Mô hình này được biết đến với nhiều cách gọi như sharing economy, peer economy, collaborative consumption. Một cá nhân có thể cho người lạ thuê bất cứ thứ gì họ đang không sử dụng, như xe cộ, nhà cửa, chỗ để xe... thông qua Internet và những công ty kết nối cung - cầu. Các công ty này cũng đưa ra các mức xếp hạng hay các đánh giá để bên thuê và cho thuê có thể tin tưởng nhau. Với sự phổ biến của các dịch vụ này, nhiều người trên thế giới sẽ không cần phải mua khi đã có thể thuê bất cứ thứ gì mình cần.

Trong năm ngoái, tờ Forbes cũng điểm ra 14 công ty được xem là đi đầu trong việc tận dụng mô hình kinh tế chia sẻ. Chẳng hạn như SnapGoods, một trang web chuyên cho mượn và mượn các thiết bị công nghệ hiện đại trong gia đình, như máy quay phim, vật dụng nấu ăn và các dụng cụ âm nhạc; hay RelayRides cho mượn xe theo giờ, theo ngày. Hoặc như Zaarly - một chợ trên mạng, cho phép các cá nhân cung cấp dịch vụ, từ sửa nhà đến sửa điện thoại di động. Người ta cũng lên trang web này để bán những món bánh do mình tự làm.

Ngoài ra, theo tờ The Economist, kinh tế chia sẻ còn được hiểu rộng hơn, giống như việc tận dụng triệt để nguồn lực. Chẳng hạn một người lắp đặt tấm năng lượng mặt trời trên mái nhà nhưng không sử dụng hết năng lượng và bán phần thừa để hòa vào lưới điện.

Mô hình này cũng không giới hạn giữa các cá nhân với nhau, bởi lẽ nhờ có mạng Internet, các công ty cũng dễ dàng cho thuê văn phòng còn trống, hay máy móc không dùng đến.

Ngoài việc chủ sở hữu có thể kiếm tiền từ những tài sản chưa tận dụng hết, mô hình kinh tế chia sẻ còn có ý nghĩa tích cực đối với môi trường. Chẳng hạn một người có thể thuê xe ô tô mỗi khi cần thay vì sở hữu nó. Theo đó, thị trường sẽ không cần nhiều ô tô, đồng nghĩa với không cần khai thác nhiều tài nguyên để sản xuất ô tô. Việc sử dụng dịch vụ của nhau còn giúp con người trở nên cởi mở hơn.

Nhưng mô hình này cũng có những trở ngại. Chẳng hạn những cá nhân cho thuê nhà, liệu có phải tuân theo quy định về thuế áp dụng cho khách sạn? Tại Amsterdam (Hà Lan), các nhà chức trách vào trang Airbnb để truy tìm những khách sạn chưa được cấp phép. Tại một số thành phố ở Mỹ, các dịch vụ taxi chia sẻ đã bị cấm sau các cuộc vận động hành lang của các hãng taxi truyền thống.

Theo The Economist, một số luật lệ sẽ phải được cập nhật để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng sử dụng hình thức này, nhưng trở ngại nằm ở chỗ sẽ có những người có quyền thế tìm cách cản trở, hủy hoại sự cạnh tranh. Tất nhiên, những người cho thuê phòng nên đóng thuế, nhưng họ không thể bị quản lý như một khách sạn.

Dù có gặp những trở ngại nhưng kinh tế chia sẻ là một ví dụ cho thấy giá trị của Internet đối với người tiêu dùng. Mô hình kinh doanh đang nổi này đã đủ lớn để đánh thức các cơ quan quản lý cũng như doanh nghiệp.

Nền kinh tế chia sẻ sẽ phổ biến trong tương lai?[5]

Khủng hoảng kinh tế không phải động lực duy nhất của nền kinh tế chia sẻ. Trước khi có Internet, việc thuê phòng trọ tại thành phố khác, thuê xe ô tô từ người lạ là điều có thể xảy ra nhưng không ai thực hiện vì quá rắc rối. Ngày nay các startup như Airbnb, Uber dùng Internet để kết nối người chủ và người thuê, dùng định vị GPS để xác định vị trí của người cung cấp dịch vụ gần nhất, và sử dụng hệ thống thanh toán online để thực hiện thanh toán tự động. Nhờ có công nghệ, việc chia sẻ và giao dịch đã trở nên tiện lợi và rẻ đi rất nhiều so với trước kia.

Mạng xã hội cũng thúc đẩy nền kinh tế chia sẻ phát triển mạnh mẽ. Trước khi có Facebook, ít ai nghĩ đến việc chia sẻ các thông tin, sở thích cá nhân của mình trên Internet lại có thể mang lại lợi ích to lớn cho mình đến vậy. Sau khi có Facebook, mọi người đều cảm thấy thoải mái với việc chia sẻ, hoặc xa hơn là việc sẵn lòng gặp gỡ, giao dịch với những người hoàn toàn xa lạ trên mạng. Các startup đi theo mô hình kinh tế chia sẻ còn dựa vào việc review giữa người có nhu cầu thuê và người cho thuê với nhau để cung cấp thêm những thông tin về chất lượng của đối tác. Travis Kalanick, founder của Uber cho biết rằng hệ thống review lẫn nhau làm cho những người lái xe xấu tính không thể kinh doanh được lâu, và những người hành khách tồi khó có thể kiếm được xe taxi. Nhờ vậy, hệ thống đánh giá trên đã thúc đẩy sự tin tưởng của cả hai bên và giúp dịch vụ trở nên có giá trị hơn.

Do đó, theo giáo sư Yochai Benkler của đại học Harvard sự phổ cập của Internet, khủng hoảng kinh tế, xu hướng phát triển bền vững và bảo vệ môi trường… là những động lực cơ bản khiến kinh tế chia sẻ ra đời và sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong tương lai.

Uber – sự đổ bộ của nền kinh tế chia sẻ vào Việt Nam.

Gợi ý xây dựng các công ty kinh doanh dựa trên nền kinh tế chia sẻ.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                       (Còn nữa)

---

[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Sharing_economy

[2] http://vn.techinasia.com/kinh-te-chia-se-co-nhieu-dieu-kien-thuan-loi-de-phat-trien-o-viet-nam/

[3] http://vn.techinasia.com/kinh-te-chia-se-co-nhieu-dieu-kien-thuan-loi-de-phat-trien-o-viet-nam/

[4] Trích http://www.thesaigontimes.vn/116726/Tiem-nang-lon-tu-%E2%80%9Ckinh-te-chia-se%E2%80%9D.html của tác giả Thu Nguyệt

[5] Trích http://vn.techinasia.com/kinh-te-chia-se-co-nhieu-dieu-kien-thuan-loi-de-phat-trien-o-viet-nam/